Прапаную да чытання

Эдзі Агняцвет

Ледзянцы

Аднойчы на канцэрце

Сядзелі малайцы,

Пад музыку смакталі

3 ахвотай ледзянцы.

Паперкі шамацелі,

Нібы асенні ліст...

А ў гэты час дзівосы

Паказваў піяніст.

Спявалі ў зале рэкі,

Выроствалі бары,

Успыхвалі маланкі

Над вежамі ўгары.

Цікава, што пачулі

Тры хлопцы-ласуны?

Ім сніліся, напэўна,

Цукерачныя сны?

Паперкі шамацелі,

Танчэлі ледзянцы...

Аднойчы на канцэрце

Сядзелі малайцы.

Давайце іх навучым

Знайсці музычны слых,

Каб паважаць суседзяў,

Ды і сябе саміх!

Генадзь Аўласенка

Як мухаморы вайну пачыналі

Неяк ранкам мухаморы былі вельмі не ў гуморы. На палянцы на лясной, пад высокай пад сасной яны ўсе сабраліся, дружна павіталіся і, слова за слова, пачалі размову. Усе ўраз апавядалі, на суседзяў паглядалі, патыліцы чухалі, толькі сябе слухалі…

Раптам бачаць: грыбнікі ідуць лясной сцежкай і бяруць баравікі, бяруць сыраежкі. Падасінавік знайшлі — узялі адразу. А да іх не падыйшлі, нават бокам абыйшлі і далей сабе пайшлі… Гэткая абраза!

— Што за ганьба! Што за сорам! — закрычалі мухаморы. — Грыбнікі нас зневажаюць! Як ідуць — не заўважаюць, а бяруць баравікі! Што за гонар ім такі?! Сыраежкі мусяць браць — іх жа ледзь з зямлі відаць! Мы ж за ўсе грыбы вышэйшыя, мы куды як прыгажэйшыя — дык чаму ж не бачаць нас?!

Баравік ім у адказ:

— Вы, вядома, шмат вышэйшыя за нас! Вы, магчыма, прыгажэйшыя за нас! Толькі вас не заўважаюць нездарма — бо карысці аніякай з вас няма, адна толькі шкода…

— Гэта што за мода: гэтак нас зневажаць, гэтак нас абражаць! — усклікнулі хорам усе мухаморы. — За такую абразу выклікаем адразу увесь род ваш грыбны на бой лясны! Калі мы вас здолець зможам, у баі вас пераможам — з лесу выселім мы вас! Вось такі наш будзе сказ!

Пачалі тут мухаморы гуртавацца, пачалі яны да бою рыхтавацца. Пачалі ваяводу выбіраці для сваёй для мухаморавай раці.

Вось адзін мухамор на пень узлез, закрычаў, загукаў ён на ўвесь лес:

— Гэй, мухаморы, і з лесу, і з бору! Збірайцеся да сасны, рыхтуйцеся да вайны! Да бою, да паходу… а я — за ваяводу!

— А чаму гэта ты за ваяводу?! Не давалі мы на гэта сваёй згоды! — закрычалі мухаморы дружным хорам.

Тут на пень, услед за першым мухаморам, другі хутка ўзлез. Зноў крычыць на ўвесь лес:

— Выбірайце мяне — і ў гэтай вайне мы ўсіх пераможам! А з іншым — не зможам!

— Лепей ты памаўчы! — яму трэці крычыць. — Не з тваёй галавой мухамораў весці ў бой! Ну, а я не падвяду: вас на бітву павяду, буду вамі кіраваць, а інакш — не здабраваць!

Глядзь — чацвёрты ціха лезе на калоду:

— Так і быць — буду я за ваяводу!

Ну, а пяты яго цягне за нагу:

— Я і сам ваяводам быць змагу!

Тут усе мухаморы раскрычаліся хорам. Кожны кожнага абражаў, кожны кожнаму пагражаў, кулакамі махаўся, у плечы штурхаўся, усяляк абзываўся — да вайны, адным словам, рыхтаваўся…

А калі замарыліся крычаць — вырашылі мухаморы распачаць вялікі бой… паміж сабой!

А ўсе грыбы збіраліся, з мухамораў смяяліся. Плёскалі ў ладкі, елі аладкі, квасам запівалі, мяне частавалі. А я ў грыбоў гасцяваў і аладкі каштаваў, запіваў іх квасам… ну, а сам тым часам гэту казку напісаў і вам яе расказаў.

Алесь Бачыла

Колькі кот набіў пасуды

Я расказваць вам не буду,

Колькі кот набіў пасуды,

Хай раскажа сам Валерка, —

Чайнік, супнік, дзве талеркі,

Ажно сем гаршкоў з-пад кветак

I ў дадатак — пяць разетак.

А спытаюць — скрывіць рот:

— Гэта ўсё пракляты кот...

«Кот — дык кот...»

I ўсё таму

3 рук сыходзіла яму.

Мо сышло б і гэтым разам —

Не змахні з серванта вазу.

Ваза ў друз — Валерка ў пот:

«Як сказаць, што скінуў кот?

Хто ж паверыць той мане —

Кот жа вазу не скране.

Вось дык гора... Вось бяда...

Ды і коціка шкада —

Зноў пратураць за парог».

Хлопчык больш ілгаць не мог.

Мама нават не журыла,

А за шчырасць — пахваліла.

Рад Валерка, Рада мама,

I, вядома, кот — таксама.

Мусіць, з радасці тае́

Ён пасуды больш не б'е.

Людзей слухай, а свой розум май
Беларуская народная казка ў апрацоўцы Алеся Якімовіча

Быў адзін дурнаваты чалавек. Захацелася яму пайсці на кірмаш. Злавіў ён белага пеўня, засунуў за пазуху ды пайшоў. «Прадам, — думае, — пеўня, куплю махоркі».

Яшчэ не дайшоў да кірмашу, а тут ужо яго і купцы сустракаюць:

— Што прадаеш, дзядзька?

— Пеўня, — кажа чалавек.

Дастаў ён з-за пазухі белага пеўня. Купцы паглядзелі, галовамі паківалі:

— Які ж гэта певень? Гэта ж заяц!

«Жартуюць, — думае  дзядзька, — ліха ім!» Забраў пеўня ды ідзе далей.

Прайшоў крыху — другія купцы падбягаюць:

— Што прадаеш?

— Пеўня.

Паглядзелі:

— Які ж гэта певень? Гэта ж заяц!

Прыгледзеўся лепш чалавек і сам да свайго пеўня: «А можа, і заяц? — думае. — Не вер вачам! Відаць, праўда, калі ўсе як у бубен б’юць».

Прыйшоў ён на самы кірмаш. Людзей там так густа, што і яблыку няма дзе ўпасці.

Каля аднае крамы стукаюць у патэльні, каля другой звоняць косамі — пакупнікоў заклікаюць. Такі шум, гоман на кірмашы, што чалавек ледзь не аглух.

Ачухаўся ён трохі і сам пачаў крычаць:

— Купіце зайца! Купіце зайца!

Падыходзіць да яго баба, дзівіцца:

— Які ж гэта заяц? Гэта ж певень!

Ды чалавек стаіць на сваім:

— Заяц, кажу табе, а не певень!

Сабралася куча народу. Жартуюць з бабы:

— Дзядзька праўду кажа! Ці ж ты не бачыш, што гэта заяц!

Тут ужо чалавек зусім паверыў, што прынёс ён на кірмаш зайца, а не пеўня. I калі хто з купцоў гаварыў цяпер, што гэта певень, а не заяц, дык ён ледзь не з кулакамі на яго кідаўся.

Хадзіў, хадзіў чалавек па кірмашы з пеўнем, і ўсё яму здавалася, што гэта не певень, а заяц.

Надакучыла пеўню цягацца з чалавекам — пара б ужо і на седала збірацца! Залопаў ён крыламі ды як закрычыць на ўвесь кірмаш:

— Ку-ка-рэ-ку!

Пачуўшы гэта, чалавек зусім збіўся з панталыку: заяц, а пеўнем спявае! Выкінуў ён пеўня з-за пазухі, плюнуў ды пайшоў дахаты.

Праўду кажуць старыя людзі: не той дурань, каго завуць дурнем, а той дурань, хто чужым розумам жыве.

Людзей слухай, а свой розум май.

Ядвіга Бяганская

Аленчыны канькі

На школьным двары залілі вялікі каток, і цяпер з самага ранку тут стаіць вясёлы гоман і смех.

Аленка з зайздрасцю назірае, як спрытна коўзаюцца аднакласнікі, якія фігуры выкручваюць на лёдзе. «Былі б у мяне канькі, я таксама не горш коўзалася б», — думае яна. Але канькоў у Аленкі няма. Ды і спадзявацца пакуль што не прыходзіцца: трэба справіць паліто старэйшай сястры, падрамантаваць кватэру…

— Чаму ты прыйшла на каток без канькоў? — цікавіцца Юрка.

Дзяўчынка не адказвае. Навошта?

— Хадзем, Аленка, я дам свае, — кажа, спыняючыся каля іх, Ганя.

— А я цябе навучу коўзацца, — дадае Янка. Аленка з удзячнасцю глядзіць на сяброў, і на яе твары ўспыхвае ўсмешка.

Яны падыходзяць да лаўкі. Ганя скідвае свае чаравікі з канькамі і, усунуўшы ногі ў Аленчыны боцікі, дапамагае ёй абуцца.

— Я ж коўзацца зусім не ўмею, — збянтэжана кажа Аленка, трымаючыся за Янкаву руку.

— Навучышся, гэта проста, — падбадзёрвае Янка і, сціснуўшы мацней Аленчыну руку, падае каманду:

— Правай-левай! Правай-левай! Зрабіўшы некалькі кругоў, Янка раптам выпускае яе руку:

— Ну а цяпер сама. Ды ты не бойся, не бойся!

— Ой! — палохаецца Аленка. Правая яе нага ўцякае ўперад, а левая чамусьці адстае, і дзяўчынка, узмахнуўшы рукамі, падае.

— Не бойся, яшчэ крыху павучымся, — смяецца Янка, і яны зноў коўзаюцца разам.

— Ну як, падабаецца? — пытае Ганя, калі Аленка з Янкам спыняюцца.

— Вельмі, — усміхаецца Аленка і пачынае расшнуроўваць чаравікі.

— Папрасі, каб і табе маці купіла канькі, — кажа сяброўцы Ганя. — Будзем разам коўзацца.

— Хіба пазней, — уздыхае Аленка і расказвае Гані пра свае хатнія клопаты.

— Ну, то прыходзь заўтра. Будзем на маіх па чарзе коўзацца.

Цяпер Аленка штовечар прыходзіць на каток. Ганя, угледзеўшы яе здалёк, спяшаецца насустрач. А з ёю Марынка, і Зося, і Верачка. Яны нават спаборнічаюць: хто першы ўгледзіць Аленку, той першы і канькі свае ёй аддае.

Галіна Васілеўская

Усмешка

У даўнія-даўнія часы на беразе сіняга мора стаяў блакітны казачны горад. Жылі ў ім шчаслівыя людзі. Удзень яны працавалі і спявалі песні, бо праца прыносіла ім радасць. А ўвечары з іхніх дамоў лілася музыка.

Сустракаючыся, людзі ўсміхаліся адзін аднаму: такое было ў іх прывітанне.

Пра тое, што на свеце ёсць горад, у якім усе людзі шчаслівыя, даведаўся злы чараўнік. Той самы, які ніколі не спяваў, не любіў музыкі і не ўсміхаўся. Ён рабіў толькі чорныя справы: хлусіў, прыдумваў плёткі, лаяўся.

— Я ведаю, чаму тыя людзі шчаслівыя, — сказаў сам сабе чараўнік. — Яны шчаслівыя таму, што ўмеюць усміхацца. Вось палячу я ў той горад, адбяру іхнія ўсмешкі і стану адзін шчаслівы.

Сеў ён на свой дыван-самалёт і паляцеў. Ляцеў ноччу, бо ўсе злыя чараўнікі лётаюць толькі ноччу, калі добрыя людзі спяць і бачаць харошыя сны.

Унізе паказаліся блакітныя дахі, і злы чараўнік здагадаўся, што гэта і ёсць той самы казачны горад.

Пачало світаць. 3-за мора выкаціўся залаты шар сонца. Цёплыя хвалі лашчылі бераг, усыпаны гладкімі каменьчыкамі. 3 комінаў пацягнуўся лёгкі дымок.

Седзячы за комінам, злы чараўнік чакаў, пакуль хто-небудзь з'явіцца на вуліцы.

Нарэшце ён убачыў першага жыхара казачнага горада. Той ішоў і ўсміхаўся сонцу, якое шчодра грэла зямлю, птушкам, якія весела спявалі на дрэвах, і зялёным лісточкам, што трымцелі ад лёгкага ветрыку.

Чараўнік вылецеў з-за коміна і апынуўся перад чалавекам.

— Аддай усмешку! — крыкнуў ён страшным голасам, ад якога пасыпалася лісце з дрэў і перасталі спяваць птушкі.

Усмешка адразу знікла з твару чалавека — як яе возьмеш?

Тады чараўнік падбег да другога чалавека і гукнуў:

— Аддай усмешку!

Але зноў адабраць не змог. Яна таксама знікла.

Чараўнік паспрабаваў украсці ўсмешку, забраць яе непрыкметна, каб ніхто не бачыў. I з гэтага нічога не выйшла.

— Куплю ўсмешку, — вырашыў чараўнік.

Але ўсе, каму ён гаварыў пра гэта, толькі паціскалі плячамі.

Чараўнік заплакаў ад крыўды. Злыя слёзы градам пакаціліся па яго зморшчаных шчоках.

Адзін добры чалавек пашкадаваў чараўніка, пасадзіў яго на лаўку ля блакітнага фантана, выцер ягоны твар ад слёз і спытаў:

— Чаго ты плачаш, добры чалавек?

Ніхто ніколі не звяртаўся да чараўніка з такімі словамі, і ён заплакаў яшчэ мацней.

— Не магу больш так жыць, — усхліпваючы, прагаварыў чараўнік, — ніхто мяне не любіць, няма ў мяне сяброў… Я хачу ўсміхацца, як усе, але не магу здабыць сабе ўсмешку.

— Усмешку не купіш і не ўкрадзеш, — сказаў жыхар казачнага горада. — Яе дораць за добрыя справы. Успомні, ці зрабіў сёння што добрае. У полі працаваў?

— Не, — адказаў чараўнік.

— Дом будаваў?

— Не.

— Хлеб пёк? Адзежу шыў? Можа, дзяцей добраму вучыў?

— Не, не, не, — і чараўнік нізка апусціў галаву. Чалавек уздыхнуў:

— Дрэнныя твае справы. Але ты можаш памагчы сабе сам. Рабі дабро.

I жыхар казачнага горада пайшоў на працу.

А чараўнік сядзеў і ўсхліпваў, бо не ведаў, як яно робіцца, тое дабро.

Маленькая дзяўчынка бегла ў садзік, спатыкнулася аб каменьчык і ўпала.

Чараўнік падхапіўся, падняў дзяўчынку і стаў дзьмуць на яе пабітае каленца, каб не балела.

Дзяўчынка, якая толькі што хацела заплакаць, раптам усміхнулася чараўніку так прыветна, што і яго губы таксама расцягнуліся ва ўсмешку. Першы раз у жыцці!

Яму стала так лёгка, так весела, што ён пацалаваў дзяўчынку ў абедзве шчакі, сеў на свой дыван-самалёт і паляцеў рабіць добрыя справы.

Цяпер ён напэўна стаў шчаслівым добрым чараўніком і сам дорыць людзям усмешкі.

Аляксей Дудараў

 Пухнацік

Ён нарадзіўся свежым ранкам у глыбокай горнай цясніне. Там, сярод цяжкіх валуноў, бруілася імклівая і неспакойная рачулка. Яе халодная вада так білася аб каменне, што драбнюткія пырскі высока ляцелі ўгору, кружыліся ў паветры і павольна асядалі… 3 гэтых пырскаў ён і нарадзіўся. Бялюткі, кучаравы, з тоўстымі шчочкамі… Толькі з'явіўся на свет і адразу ж адчуў, што ўмее лятаць.

I ён паляцеў хутчэй прэч са змрочнай цясніны ўгору, да блакітнага неба і яснага сонца. Ляцеў, ляцеў, аж раптам бачыць, што над цяснінай вісіць нехта вялізны і сівы. Вісіць нерухома, быццам дрэмле… Падплыў, прывітаўся:

— Добрай раніцы, дзядзечка волат!

Той расплюшчыў старэчыя вочы і адказвае:

— Добрай раніцы… Толькі я не волат. Я — стары дзед Туман.

— А я яшчэ не ведаю, хто я і як мяне завуць… —Толькі-толькі нарадзіўся… Ля рэчкі…

— Ты маленькае воблачка, — сказаў дзядуля Туман. — А завуць — Пухнацік.

— Я лятаць ужо ўмею, — пахваліўся Пухнацік. — Як нарадзіўся, так і паляцеў адразу… Вось як!

— Усе воблачкі лятаюць, — паблажліва ўсміхнуўся дзядуля Туман. — Яны ўвесь час падарожнічаюць па небе.

— Па небе?! — усклікнуў Пухнацік. — I я так-сама буду?

— I ты пабываеш у розных мясцінах, шмат чаго ўбачыш… Толькі памятай, — з перасцярогай загаварыў дзядуля Туман, — ты ніколі не павінен плакаць… Ніколі! Ні ад крыўды, ні ад жалю… Як толькі заплачаш — усё.

— Што, памру? — напужаўся Пухнацік.

— Не, не памрэш, проста знікнеш. Растанеш у небе, і цябе больш не будзе… Зразумеў?

— Ага… Ані слязінкі ніколі ў мяне не капне.

— Ну, бывай, Пухнацік… Шчаслівай табе дарогі!

Падзякаваў Пухнацік дзядулю Туману за добрую параду і паляцеў далей. Гарэза Ветрык адразу ж падхапіў яго і панёс высока над зямлёй да засмужанага далягляду. Унізе горы, стэпы праплываюць, зверху сонейка яркае свеціць, навокал блакіт неабсяжны… Хораша Пухнаціку і весела.

Ляцеў ён, ляцеў, ды раптам пытаецца ў Ветрыка:

— Слухай, Ветрык, а што гэта за цёмная пляміна па зямлі бяжыць за намі? Куды мы — туды і яна.

— А гэта ты, — адказвае Ветрык.

— Ну? — засмяяўся Пухнацік. — I тут я, і там я… Нават смешна. Як жа такое можа быць?..

Ветрык растлумачыў:

— Тут — гэта ты, а там — твой цень. Зразумеў?

— Зірні, зірні, Ветрык, — раптам закрычаў Пухнацік. — Там на мяне нехта ўзлез!..

— Гэта чалавек у твой цень схаваўся… Сонейка апоўдні гарачае і сярдзітае, ад яго ўсе хаваюцца. Вось і чалавек, бачыш, змарыўся, прылёг адпачыць… У цяні прахалода… Ну, хопіць размаўляць, паляцелі далей.

Але толькі яны адляцелі, як чалавек падняўся і пайшоў даганяць цень. Дагнаў, зноў прылёг. Пухнацік спыніўся і кажа:

— Слухай, Ветрык, а давай мы цень мой пакінем тут, а самі далей паляцім. Хай чалавек адпачывае…

— Нічога не атрымаецца, —адказаў Ветрык. — Калі ты хочаш, каб цень твой тут быў, — павінен і сам тут застацца.

— Ну добра, — уздыхнуў Пухнацік. — Ты ляці без мяне, а я пачакаю, пакуль ён адпачне… Шкада ж чалавека… Я цябе потым даганю, калі сонейка будзе не такое сярдзітае.

— Бывай, Пухнацік! — развітаўся Ветрык і знік. Да самага вечара вісеў нерухома Пухнацік, а ўнізе, на зямлі, у яго цяні спаў чалавек. Калі сонейка схілілася на захад, пачырванела і зноў стала спакойным і ласкавым, чалавек падняўся, зірнуў у неба і гукнуў:

— Дзякуй табе, воблачка! — і пайшоў сваёй дарогай. А Пухнацік паплыў далей. Схавалася сонейка, рассыпаліся па небе зорачкі, выглянуў рагаты месяц. Пухнаціку захацелася спаць. Ён прымасціўся на схіле гары і задрамаў.

Раніцай зноў рушыў у дарогу. Доўга-доўга плаваў над гарамі, над стэпамі, над пустынямі, шмат чаго пабачыў, шмат пра што даведаўся, а потым сам не заўважыў, як зажурыўся. Сумна аднаму ў падарожжы.

Азірнуўся Пухнацік па баках. Неба чыстае, ані воблачка…

— Дзе ж мае брацікі? — уздыхнуў ён. Раптам угледзеў далёка белую кропку. Паплыў Пухнацік туды. Думаў, што гэта таксама воблачка. Падплывае бліжэй, бачыць, гойдаецца ў паветры нехта белы, з намаляваным ротам і з хвастом.

— Добры дзень, — прывітаўся Пухнацік.

— Хы-хы-хы! — адказаў хвастаты.

— Ці не мой ты брацік?

— Ну, ну! — абурана закрычаў той, што з хвастом. — Я — змей!

— Змеі не лятаюць, яны поўзаюць.

— А я паветраны! Хы-хы-хы! Папяровы! Я ад сваіх гаспадароў уцёк.

— Хочаш быць маім брацікам? — прапанаваў Пухнацік.— Будзем разам лётаць. I табе і мне весялей будзе.

— Яшчэ што! — адказаў папяровы Змей. — Ты ж толькі воблачка, а я — Змей!

Не трэба мне ніякіх брацікаў!

— Дрэнны ты Змей, — сумна сказаў Пухнацік і падаўся прэч.

Паплыў ён, паплыў — бачыць: ляціць нехта ўверсе. Таксама белы, таксама з хвастом, а на галаве — нібы піка чырвоная. Пухнацік за ім.

— Ты Змей? — пытаецца.

— Не, не Змей, — адказаў той, што ляцеў.

— Ты воблачка?

— Не, не воблачка.

— Дык хто ж ты?

— Проста бусел…

— Дык, можа, ты мой брацік?

— Я ж сказаў, што бусел я. А ты — воблачка.

— I ты не хочаш быць маім брацікам? — зрумзаў Пухнацік, але ўспомніў, што яму плакаць няможна.

— Чаму не хачу? Давай будзем братамі, — сказаў добры бусел. — Паляціш да мяне на радзіму?

— Далёка? — зацікавіўся Пухнацік.

— Вельмі далёка… Там цяпер вясна… Цёплы дожджык зямлю палівае…

— А што такое дожджык? — спытаўся Пухнацік.

— Дожджык гэта… калі воблачкі плачуць, — адказаў бусел.

— Тады бывай, — сумна ўздыхнуў Пухнацік. — Плакаць я баюся…

— Бывай, — памахаў на развітанне крыламі бусел. — I не сумуй. Знойдзеш ты сабе браціка…

Бусел паляцеў. Пухнацік зноў застаўся адзін. А ў небе, як на тую бяду, ні хмурынкі. Спякота…

Шукаў, шукаў Пухнацік сваіх брацікаў, аж раптам бачыць — скала ўнізе, а на схіле той скалы ляжыць маленькае белае воблачка.

— Ды гэта ж і ёсць мой брацік! — узрадаваўся Пухнацік, хуценька апусціўся, падплыў бліжэй і бачыць, што брацікаў тут вельмі многа.

Усе малюсенькія, з жоўтымі тварыкамі, з белымі пялёсткамі. У кожнага зялёненькая тонкая ножка. Стаяць яны адзін ля аднаго, галоўкі журботна апусцілі.

— Добры дзень, брацікі, — прывітаўся Пухнацік. — Хто ж вас пакрыўдзіў? Чаго вы такія сумныя?

— Мы — рамонкі, — адказала адна кветка. — Ветрык нас прынёс сюды ў гэтую пустыню, калі мы яшчэ насеннем былі. Мы прараслі, а цяпер во — даводзіцца паміраць.

— Чаму?

— Дожджыку няма, зямля сухая, а мы піць хочам…

— Піць. Піць.. — танюсенькімі галасочкамі падхапілі астатнія рамонкі.

— Не трэба плакаць, бо вы растаць можаце…

— Піць, піць…

— Ну, брацікі мае, ну, не плачце, калі ласка, бо і я заплачу, а мне нельга, — пачаў суцяшаць Пухнацік. — Скажыце, дзе той дожджык, — я яго знайду.

— Дожджык бывае, калі воблачкі плачуць, — адказалі рамонкі і зноў журботна і жаласліва схіліліся над парэпанай ад спякоты зямлёй сваімі белымі пялёсткамі. I Пухнацік заплакаў. Так шкада яму стала белых рамонкаў, што ён забыўся пра папярэджанне дзядулі Тумана. Паліліся з яго кропелькі чыстай вадзіцы, кропелькі дажджу… Напіліся рамонкі ўдосталь, павесялелі, расправілі свае пялёсткі.

А Пухнацік? Не, ён не знік. Ён ператварыўся ў лёгкую белую смугу над рамонкамі і ў кропелькі празрыстай расы, што нават у самую спёку блішчаць на пялёстках кветак…

Той, хто робіць добрае — ніколі не знікае.

Еўдакія Лось

Казка пра Ласку

Ціха, дзеці,

Паслухайце казку

Пра дзяўчынку харошую —

Ласку!

Дзе жыве яна,

Як выглядае,

З кім сябруе,

Каму памагае.

* * *

Неяк Ласку угледзеў

Сяргейка,

Хоць і слёзы блішчалі

На вейках.

Захварэў неўспадзеўкі

Хлапчына.

Сінява залягла

Пад вачыма.

Парашкі ён глытаў

I пілюлі,

Смеху хлопчыка

Доўга не чулі.

I тады да ягонага

Ложка

Падышла, нібы цень,

Басаножка.

Падышла неўзаметку

Малая,

За плячыма —

Каса залатая. — Ты Сяргейка?

Пытае ласкава

I плыве каля ложка,

Як пава.

— Ты хварэеш?

Замучылі лекі?

Пацярпі,

Не хвалюйся, маленькі!

Хочаш — коўдру тваю

Я папраўлю!

Хочаш — кветак у шклянку

Пастаўлю!

Каля хворага

Без адпачынку

Завіхаецца

Тая дзяўчынка.

Лоб малога пагладзіла,

Бровы, —

I Сяргейка заснуў,

Як здаровы.

I ў сне ўжо,

Што быў нібы казка,

Ён пытае:

— Скажы, калі ласка,

Хто ты?

— Ласка.

— Якая?

— Такая,

Што маленькім

Заснуць памагае.

— Дык застанься са мной,

Мая Ласка!

— Я спяшаю ў калгас,

Да Тараскі. I, махнуўшы хусцінкаю

Белай,

Неўпрыкметку пайшла,

Паляцела.

Ціхі хлопчык

Ажно засмяяўся:

Ён з хваробай сваёй

Развітаўся!

* * *

Пасварылася з Надзяй

Ларыска.

I за што?

З-за малочнай ірыскі!

Да дзяўчынак

Прыходзіла цёця

Надарыла цукерак

Блазноце.

I дражэ,

І «падушак»

І «мішак».

Немалое багацце

Ў малышак!

Адно цешся з салодкіх

I еш

Ды сябровак частуй ты…

Дык не ж!

Стала крыўдна старэйшай —

Ларысцы,

Што ў Надзеі —

Яшчэ і ірыскі!

Вось старэйшая,

Каб не журыцца,

Адабрала ірыскі

Ў сястрыцы.

Хто паможа

Надзейцы ціхмянай?

Хто ёй верне

Прысмак адабраны?

Можа, цёця?

Яна на рабоце.

Можа, мама?

На працы таксама.

Памагла ёй

Дзяўчына-краса,

За плячмі —

Залатая каса.

I адкуль яна толькі

Ўзялася,

Як пазнала,

Што спрэчка ўзнялася?

На маленькіх нагах

Неабутых

Падышла да дзяўчынак

Надзьмутых.

Белай хусткаю

Твар абмахнула,

На сястрычак

Лагодна зірнула.

— Я завуся, — гаворыць ім,

Ласкай,

Вы паслухайце

Простую казку!

Я прыйшла

Ад Сяргейкі-

Хварэйкі,

Я прыйшла

Ад Тараскі-

Падпаска.

Сумаваў той без ласкі

За статкам,

Калі ў поле падаўся

За таткам.

А пасля пабыла я

За морам,

За бязмежным

Блакітным прасторам.

Там чакаў мяне

Бедны, пануры

Хлопчык з чорнаю-

Чорнаю скурай.

У краіне,

Дзе сонца багата,

Гэты хлопчык

Застаўся без таты.

Тату ворагі злыя

Забілі,

Бо змагаўся ён

Супраць насілля.

Супраць гора змагаўся

Адважна,

Клікаў волю

У свой край неабсяжны…

Пацямнелі,

Як быццам ад ночы,

Васільковыя

Ласчыны вочы.

Залатую касу

Запляла,

Пацішэлых сястрыц

Абняла.

I тады запытала

Ларыса:

— А як хлопчыка клічуць?

— Патрысам.

I ўжо шэпчуцца ціха

Дзяўчынкі…

Ім цяпер

Не да прыкрых учынкаў!

Трэба другу

Пісьмо напісаць,

Падарунак яму

Пераслаць.

I пачула тут госця:

«Патрысік!

Шлём табе мы салодкіх

Ірысак.

I дражэ,

I «падушак» — малышак.

Толькі з’елі мы

Некалькі «мішак».

З падарункам прымі,

Калі ласка,

Нашу светлую

Шчырую Ласку!

Не гаруй,

Мы цябе не забудзем

I пра татку

Раскажам мы людзям.

Будзем дружныя мы

Між сабою

I навек

Пасябруем з табою!..»

* * *

Вось вам, дзеці,

I ўся мая казка

Пра дзяўчынку харошую —

Ласку.

Ласка ўсіх вас

Пабачыць жадала,

Але часу ў яе

Дужа мала.

А таму покуль стрэнецца

З вамі,

Будзьце, дзеці,

Ласкавыя самі!

Уладзімір Мазго

Света з інтэрнета

Кожны дзень

суседка Света

не вылазіць

з інтэрнэта.

Замяняе інтэрнэт

для Святланы цэлы свет.

Толькі ў свеце

віртуальным

сумна Свеце

без рэальных

і спагадлівых

сяброў.

Без ракі,

Грыбных бароў...

Не заменяць

Цуды веку

Чалавеку —

Чалавека!

Пятрусь Макаль

Пакліч у госці сонца

Калі на сэрцы хмарна,

Калі ў душы зіма,

Не вохкай, дружа, марна

I не ўздыхай дарма.

Не зеляней ад злосці

У смутку і журбе —

Пакліч ты сонца ў госці,

Як друга да сябе.

Насустрач небасхілу

Далоні працягні —

I спусціцца свяціла

У дом твой з вышыні.

Дружы з блакітнай казкай,

Сябрам заўжды ў жыцці

I позіркам, і ласкай

Свяці, свяці, свяці!

Алена Масла

Зорачка

Далёка-далёка ў касмічнай прасторы жыла Зорачка. Была яна такой маленькай, што нават зямляне не маглі разгледзець яе ў свае магутныя тэлескопы. I таму, напэўна, Зорачка сумавала.

— Ах, — думала яна, — шчаслівыя мае сястрыцы. Іх бачаць з далёкіх планет — і яны бачаць далёкія планеты. А я… Што з таго, што я кожны дзень расчэсваю свае залатыя валасы і абнаўляю зіхоткую сукенку? Нікому не патрэбна мая прыгажосць. Сястрыцы кажуць, што я шчаслівая — мне Фея падаравала самае доўгае жыццё. Але навошта яно мне? Каму я патрэбна?.. А яшчэ сястрыцы кажуць, што людзі, якія жывуць на планеце Зямля, захапляюцца хараством зорнага неба. А я нават нікога не парадавала… — ціха ўздыхала Зорачка.

I вось аднойчы, калі яна так разважала, нехта гукнуў яе. Зорачка азірнулася на голас і ажно заскакала ад радасці, убачыўшы сваю старэйшую сястру.

Прывітаўшыся з госцяй і распытаўшы, як жывуць іх сваячкі, Зорачка папрасіла:

— Сястрыца! Ты так многа ўсяго бачыла, раскажы мне што-небудзь.

— О, я нават не ведаю, з чаго пачаць сваё апавяданне. Памятаеш, я і раней расказвала табе пра Зямлю. Яна мне падабаецца найбольш. Там жывуць вельмі цікавыя істоты —людзі, якія кажуць: «Падае зорка — чакай шчасця…» Ой, — спахапілася раптам яна, — я ж галоўнае забылася! Глядзі не згары ад радасці. Старэйшая Зорка даручыла мне перадаць, што тваё месцазнаходжанне змяняецца: з гэтай пары ты будзеш жыць разам з намі!

— Вось дык сюрпрыз! — і Зорачка стрымгалоў кінулася ўслед за сястрой, хутчэй заспяшалася на новае месца.

Спыніўшыся, усклікнула ад здзіўлення:

— Якая тут прыгажосць! Куды ні глянь, зоркі карагоды водзяць! А вось гэты блакітны шар і ёсць Зямля? Ой, здаецца, я ўжо бачу людзей!..

Захопленая, зачараваная, Зорачка гатова была закрычаць на ўсё неба: «Я шчаслівая, шчаслівая! Я буду доўга жыць!..»

Праходзілі дні за днямі. Не шкадуючы свайго святла, Зорачка разгаралася ўсё ярчэй і ярчэй. Найпрыгажэйшым яе ззянне станавілася тады, калі з дому на планеце Зямля выходзіла дзяўчынка. Задумлівая, з блакітнымі стужкамі ў косах, яна гадзінамі глядзела на зорнае неба. I Зорачка цягнула да яе свае цудоўныя рукі-промні. Нібы адчуўшы іх дотык, дзяўчынка радасна ўсміхалася.

Але аднойчы вечарам дзяўчынка не выйшла. Не было яе на другі і на трэці дзень. Зорачка кідала заклапочаныя позіркі на Зямлю. I, зазірнуўшы праз акно ў пакой дома, дзе жыла яе маленькая сяброўка, убачыла яе. Толькі што гэта з ёй? Гэта была яна — і не яна…

Задумлівы позірк хаваўся пад цяжкімі павекамі, змучаны тварык пасталеў і асунуўся — дзяўчынка цяжка захварэла.

У адно імгненне Зорачка зразумела ўсё. Век людзей жахліва кароткі. I дзяўчынка можа раней адмеранага — і так кароткага — чалавечага веку пайсці з Зямлі. А яна па-ранейшаму будзе гарэць на небе?

«Ты з нас самая шчаслівая: табе Фея падаравала самае доўгае жыццё…» — прамільгнула ў свядомасці. — Людзі кажуць: падае зорка — чакай шчасця…»

— Дзяўчынка, я табе падарую сваё жыццё, табе… — I Зорачка залатой слязінкай скацілася з неба.

А потым доўга-доўга на планеце Зямля выходзіла з дому дзяўчынка і махала рукой Зорачцы, якая для яе так і засталася жывой.

Іван Муравейка

Шкадлівы камень

На дарозе камень

Нечага ляжыць.

Па дарозе Саня

Некуды бяжыць.

Як ні ў кога, ў Сані

Кемны, пільны зрок:

Ён убачыў камень

I звярнуў убок.

— Буду асцярожным,

Лепей аббягу —

Спатыкнуцца можна

I зламаць нагу.

На дарозе камень

Нечага ляжыць.

Па дарозе Саня

Некуды бяжыць.

Але сёння ў Сані

Прытупіўся зрок:

Не зірнуў на камень,

Не звярнуў ўбок.

Выпадку такога

Той не прапусціў:

Хлапчука за ногі

Нечым падчапіў.

Грымнуўся імгненна,

Прыпыніўся «крос»,

Абабіў калені

I расквасіў нос.

Раззлаваўся Саня:

— Ах ты, лежабок!

I шкадлівы камень

Адкаціў убок.

Іван Муравейка

Яблыкі для сястрычкі

Захварэла Антошава сястрычка Зіна. Яе і ў дзіцячы садок не павялі. Ляжыць яна ў ложку маркотная, маўклівая. Мама кажа, што Зіна моцна прастудзілася і ў яе тэмпература. Як жа можна прастудзіцца, калі зараз лета і сонейка свеціць горача?

Антоша падышоў да Зінінага ложка і сеў на краёчку.

— Зіна, чаго табе хочацца з'есці?

— Нічога не хочацца, — адказала Зіна. — Хіба салодкі яблык пакаштавала б. Шкада, што нашы яблыні яшчэ зусім маленькія. Не цвілі нават.

Антоша падумаў і кажа:

— Я абавязкова дастану салодкі яблык.

«Дастану. А дзе? Яны ж не валяюцца на дарозе, — разважаў Антоша, калі выйшаў на вуліцу. I адразу па-весялеў: яго вочы наткнуліся на суседскі сад. Там не адна, а тры салодкія яблыні. А яблыкаў на іх — аж галлё да самай зямлі нагнулася. Дзядзька Федар і цётка Ганна нават не заўважаць, калі я два ці тры яблыкі адарву». Гэтая думка Антошу спадабалася. Да таго ж, у плоце ёсць лаз — адна дошчачка адхінаецца. А сабакі ў іх няма. I самога дзядзькі Федара няма. I цёткі Ганны няма. Яны на працы.

Антоша пастаяў трошкі, а потым пралез у сад і асцярожна, нібы баючыся, што яблыня зазвініць, адарваў два ружовашчокія яблыкі. Аднёс іх сястрычцы.

— На, еш. Смачныя.

— Мне хопіць аднаго, — сказала Зіна.

Зіна толькі хацела адкусіць яблык, як у хату ўвайшла мама.

— О, ты ўжо яблык ясі! Значыць, хутка паправішся. А хто табе прынёс яблык?

— Антоша.

— А ты дзе ўзяў?

— Ды я… Ды я… — прамямліў Антоша і апусціў галаву. — Зіначка ж захацела...

— Ты, Зіна, пакуль не еш яблык, — сказала мама. — З'ясі пасля абеду. Добра?

— Добра.

Мама пайшла ў агарод палоць буракі.

— Я дапамагу, — нерашуча прагаварыў Антоша. Ён здагадаўся, на што намякала мама, і думаў, што яна, засмучаная, адмовіцца ад яго дапамогі. Не адмовілася.

— А чаго ж — дапамажы, — згадзілася.

Каб хоць чым-небудзь згладзіць сваю правіннасць, Антоша працаваў старанна, як ніколі.

— Вунь дзядзька Федар с цёткай Ганнай прыйшлі, — паглядзела на Антошу мама. Ён уздыхнуў, абцёр аб штаны рукі і пайшоў у хату.

— Навошта ты забраў яблыкі? — надзьмулася Зіна. — Я зараз буду іх есці.

— Яшчэ нельга есці, — папярэдзіў сястрычку Антоша. — Я хутка вярнуся і, можа, прынясу табе твае яблыкі.

Ніхто ніколі не даведаецца, якая размова адбылася паміж дзядзькам Федарам, цёткай Ганнай і Антошам. Але мама здагадалася, бо яна бачыла, якім вясёлым выбег сынок з суседскай хаты. Ён нёс не два ружовашчокія яблыкі, а поўную шапку.

Алесь Пальчэўскі

Добрае слова

У трамвай праз пярэднія дзверы ўваходзіў старэнькі дзядок. Хлопчык убачыў, як цяжка падымацца старому чалавеку з нізкай прыступкі. Ён усхапіўся з лаўкі і падаў руку.

Дзядуля падзякаваў.

— Сядайце, калі ласка, на маё месца, — паказаў хлопчык на лаўку.

— Сядзі-сядзі. Мне недалёка ехаць. Хлопчык быў настойлівы:

— Ну я вас прашу, дзядуля, сядайце. Прыйшлося паслухацца. Дзядуля сеў, прыхіліў хлопчыка да сябе і спытаў:

— Як жа цябе зваць?

— Юра.

— Харошае імя, — пахваліў дзядуля.

— Я ў той дзень нарадзіўся, як Юрый Гагарын паляцеў у космас.

— Вунь што. Тады яно двойчы харошае… У якім жа ты класе, хлапчына, вучышся? — зірнуў дзядуля на Юраў партфель.

— У трэцім.

— Малайчына. Старайся, старайся. Я ў твае гады і аднаго класа не скончыў. Толькі і ўмею распісацца. Ды і то навучыўся, калі мне было дваццаць гадоў.

— Дык вы і казак гэтых не чыталі? — Юра дастаў кніжку з партфеля.

— Не. Казкі расказвала мне маці.

— Ой, дзядуля, колькі цікавага вы не ведаеце! — пашкадаваў хлопчык. — Каб жылі блізка ад нас, я і вам чытаў бы… Таму і маме я кожны вечар чытаю.

Дзядуля ўздыхнуў: у яго свае такія ўнукі ёсць, могуць пачытаць, ды не вельмі дружаць яны з кнігай. Ён паглядзеў у акно і сказаў:

— Ну, мне скора выходзіць. Ты куды — у школу ці са школы едзеш?

— У школу, на другую змену. Мы пераехалі ў новы раён, а трэці клас я канчаю там, дзе жылі раней.

— Настаўнік ці настаўніца вучыць цябе?

— Настаўніца.

— Сядай на маё месца, — устаў дзядуля, — і перадай настаўніцы дзякуй. Скажы — ад дзядулі Сцяпана Міхайлавіча.

— Вы ведаеце нашу Вольгу Пятроўну?! — здзівіўся Юра і сеў на лаўку.

— Не. Але ты перадай ад мяне дзякуй, прашу цябе! — ужо з прыступкі гукнуў дзядуля.

«А за што перадаць дзякуй незнаёмай настаўніцы? — паціснуў плячамі Юра. — Прывітанне і тое знаёмым толькі перадаюць, а тут — дзякуй…»

Настаўніца ўвайшла ў клас, і Юра перадаў ёй дзядулеву падзяку. Вольга Пятроўна распытала, дзе і калі гэта было, трошкі захвалявалася і падзякавала вучню за прынесенае добрае слова.

А за што ўсё ж дзякаваў дзядуля настаўніцы? Можа, ты ведаеш?

Таццяна Сівец

Вандроўка на Паўночны полюс

— Таня, хутчэй! Колькі можна цябе чакаць?!

Ну як мама не разумее, што нельга спяшацца, калі збіраешся на вуліцу! Гэта ж амаль як вандроўка на Паўночны полюс. Тым больш, калі гэта сапраўды вандроўка на Паўночны полюс! Але мама не ведае, ды і не трэба ёй ведаць: усё пасля прачытае ў газеце, калі Танечка дойдзе. А каб дайсці, трэба добра падрыхтавацца: бутэрброд, запалкі, шалік, шапка… Здаецца, усё.

— Таня, на вуліцы вясна, нашто табе зімовая шапка?!

Дзіўная мама! Зімой яна сварылася, калі Танечка не хацела надзяваць шапку, а цяпер пытаецца «нашто»!

— Здымі! Ты ж у ёй зварышся!

— Не зваруся. Мы з Валем і Кацяй будзем гуляць… у зіму!

— Вось жа свавольнае дзяўчо, — уздыхае мама, але пра шалік ужо нічога не кажа.

Валя і Каця ўжо чакаюць на вуліцы. Сонца па-веснавому прыпякае, так што сябры расчырванеліся і пачалі сварыцца.

— Не хочаш — не ідзі! — крычыць Каця.

— Я не хачу?! Гэта ты не хочаш! — абураецца Валя і глыбей нацягвае на вушы шапку.

— Я хачу!.. А ты… — не пагаджаецца Каця. I Танечка разумее, што калі зараз не спыніць сяброў, то на полюс яны не паспеюць дакладна.

— Так! Мы ўсе хочам ісці. Значыць, сварыцца нельга — забаронена!

— Чаму? — Валя пазірае здзіўлена на Танечку.

— Таму што! Пасварымся, разыдземся, згубімся, і на нас будуць паляваць страшныя пачвары — я ў кіно бачыла, — удакладняе Танечка.

Кацю перспектыва сустрэцца з пачварай сапраўды палохае, і яна першая працягвае Валю руку. Той паціскае, і абое запытальна глядзяць на Танечку. Першая не вытрымлівае Каця:

— Якія пачвары?

— Шасціногія? — з энтузіязмам вопытнага даследчыка пачвараў запытвае Валя.

— Не, здаецца, ног у іх было дзве… — сумняваецца Танечка.

— А вачэй, іклаў?.. — не адступае Валя.

— Не памятаю, я не глядзела далей, вочы заплюшчыла, а потым мама кіно выключыла, але іклы былі — вострыя такія…

— А людзей гэтыя пачвары елі? — Валя вырашыў даведацца пра невядомых монстраў як мага больш. А вось на Каціным твары было напісана жаданне ніколі пра іх не чуць, таму яна рашуча ўзяла Танечку за руку і пацягнула ўбок.

— Ты што? — здзівілася Танечка.

— Я нікуды не іду! — цвёрда заявіла Каця. — I табе не раю.

— Ну, мы ж не будзем сварыцца, і ўсё будзе добра, — пераконвае Танечка.

— А ты абсалютна ўпэўнена, што мы ніколі не пасварымся?

Танечка маўчыць. Валя падыходзіць да іх, на хаду сцягваючы шапку і размотваючы шалік.

— Я тут падумаў... На Паўночны полюс трэба ісці зімой. А то зараз там, напэўна, таксама ўсё растала. А я плаваць не ўмею, — ён крыху вінавата адводзіць вочы.

— Правільна! — радасна падтрымлівае яго Каця. — Лепш давайце караблі пускаць у той вялікай лужыне за домам!

— Ага! Я толькі збегаю пераапрануся і вазьму паперак — у майго бацькі іх цэлая шуфляда. Ён і не заўважыць, — у Валі гарэлі вочы ад прадчування. — Толькі цур — я капітан!

— Чаму гэта ты? — не пагадзілася Каця. — Я таксама хачу быць капітанам!

— Дзяўчынкі капітанамі не бываюць!

— Бываюць!

— Не!

— Вы што, сварыцеся? — пытаецца Танечка. I Валя з Кацяй адразу змаўкаюць і не глядзяць адно на аднаго.

— Ладна, будзем па чарзе… — бурчыць Валя. — Толькі мая чарга — першая.

— Добра, — нечакана лагодна пагаджаецца Каця.

Яны бягуць дамоў пераапранацца. Танечка ўсміхаецца: добра, калі сябры не сварацца. I страшная пачвара тут ні пры чым!

Даір Слаўковіч

Віншаванне

Раней за ўсіх у школу прыйшлі дзяўчынкі. Потым пачалі збірацца хлопчыкі. Аднак дзяжурныя Поля Дзятко і Сіма Валожына з чырвонымі павязкамі на рукавах да дзвярэй другога «В» нікога не падпускалі.

— Што такое? Прэч з дарогі! — бушавалі хлопчыкі.

— Пацярпіце хвіліначку, — супакойвала іх Сіма. — Не хвалюйцеся.

— I доўгая ваша хвіліначка?

— Зусім кароценькая. Зараз пусцім. Хтосьці з хлопчыкаў паспрабаваў зазірнуць у замочную шчыліну. Поля і Сіма адагналі цікаўнага.

— Можна, ужо можна, — пачуўся з-за дзвярэй голас Зіны Зязюлінай, ці «Зязюлькі», як яе звалі ў класе. — Калі ласка, заходзьце, хлопчыкі!

Глядзяць хлопчыкі на Зязюльку, дзівяцца: заўсёды задзірыстая, ніколі нікому з хлопчыкаў не перапусціць, а сёння — што з ёю сталася? Ветлівая. Усміхаецца, ззяе ўся: ад новых боцікаў на нагах да ружовых банцікаў у косках. Ну і Зіна, ну і Зязюлька!

Зіна саступіла ў бок ад дзвярэй і сказала:

— Хлопчыкі! Дзяўчынкі нашага класа віншуюць вас з мужчынскім святам.

— Вось яно што! — ахае нехта.

— Ура! — закрычаў Саша Кірэц, узняўшы ўгору партфель.

На партах, дзе звычайна сядзелі хлопчыкі, ляжалі загорнутыя ў цэлафан і перавязаныя стужкамі пакуначкі.

Хвіліна — і зашамацела, паляцела на падлогу абгортка. На партах стаялі дванаццаць завадных браневічкоў. I дванаццаць арганчыкаў — гэтулькі, колькі хлопчыкаў у класе.

— Ура-а-а! — крыкнулі хорам шчаслівыя гаспадары падарункаў. У гэтым хоры патанулі просьбы Полі Дзятко і Сімы Валожынай, каб пазбіралі з падлогі паперу ад упакоўкі.

Тут празвінеў званок. У клас увайшла Клаўдзія Іванаўна, павіталася, спытала, што новага.

Дванаццаць пар нецярплівых рук выцягнулі з-пад вечкаў парт заведзеныя браневічкі. Секунда — і дванаццаць машын са скрыгатам папаўзлі па праходзе між парт да стала, да дошкі.

Стаіць Клаўдзія Іванаўна, а ля яе, як на парадзе, праходзяць браневікі. Толькі маленькія.

Скончыўся завод. Два браневікі заціхлі ў кутку, некалькі спыніліся ля акна, а ўсе астатнія ля дошкі. Настаўніца ўзняла вочы. На дошцы было напісана: «Віншуем нашых хлопчыкаў, будучых салдат, з мужчынскім святам!» I подпіс: «Дзяўчынкі».

— Я таксама далучаюся да віншавання дзяўчынак, — сказала Клаўдзія Іванаўна. — Але ж нашай Арміі патрэбны не абы-якія салдаты, а адукаваныя. Таму не будзем марнаваць часу. Разгарніце вашы чытанкі…

Раптам здарылася незвычайнае. Сярод шамацення кніжных старонак пачулася мелодыя.

Яна нарадзілася пад адной з парт. «Ці-та-та-та-та!» «Эх ты, Юрачка!»

— У нас не ўрок спеваў, — сказала Клаўдзія Іванаўна. — Здайце музычны інструмент.

«Эх ты, Юрачка!» — пачулася ў другім канцы класа.

3-за парты ўстала Зіна Зязюліна.

— Клаўдзія Іванаўна, — Зязюлька закінула назад коску з ружовым бантам, — хлопчыкі невінаватыя. Гэта мы ім падарылі арганчыкі ды браневічкі. Не забірайце, калі ласка. I… не выклікайце сёння ні Сашу Кірца, ні Васю Гладкага — нікога з хлопчыкаў. А толькі нас, дзяўчынак.

— Сядай, Зіна. Я цябе выслухала, зразумела. Цяпер мяне паслухайце. Атрымаць у мужчынскае свята добрую ці выдатную адзнаку — гонар для любога будучага салдата. А дрэнную — ганьба. Але дрэнных адзнак я ім сёння ставіць не буду. Хіба каторы сам мяне аб гэтым сігналам папросіць.

— Сігналам?

— Якім сігналам?

— Як пачую «Юрачку», здагадаюся: ёсць чалавек, якому неабходна двойка.

Урок чытання пайшоў сваім ходам. А на матэматыцы…

Да дошкі выклікалі Зіну Зязюліну. Клаўдзія Іванаўна прачытала задачку. Тут і «закукавала» Зязюлька. Стаіць каля дошкі, крэйду з рукі ў руку перакладае, уся перапэцкалася, а рашыць ніяк не можа.

Клаўдзія Іванаўна пачала выклікаць іншых. Задачу разабралі па костачках, а Зіна гэтак разгубілася, што ўжо і таго не разумее, што спачатку ведала.

— Садзіся, Зязюліна. Вымушана паставіць табе двойку.

Толькі Клаўдзія Іванаўна ўзялася за ручку, як пачуўся спеў арганчыка і з-за парты ўстаў Саша Кірэц.

— Кірэц, што з табою? — нахмурылася настаўніца. — Ці пра ўгавор забыўся?

— Не, Клаўдзія Іванаўна, не забыўся. Сігнал падаю. Стаўце мне Зязюлькіну двойку.

3-за парт усталі яшчэ адзінаццаць хлопчыкаў. Заігралі ў класе арганчыкі. На поўную моц заігралі. Усе дванаццаць. Глядзіць Клаўдзія Іванаўна, твар сярдзіты. I раптам усміхнулася.

— Добра, рыцары, — сказала яна. — Няхай будзе па-вашаму. Не пастаўлю Зязюлінай дрэнную адзнаку. А вам, абаронцам, двойкі ўсё ж уляплю… Заўтра. Калі яна задачы гэтай ведаць не будзе.

Арганчыкі дружна заспявалі яшчэ раз і сціхлі.

Селядцы на градзе

Юрка хадзіў у краму па селядцы. I Паўлік за кампанію: сябар жа.

Вярнуліся — мамы няма дома. Юрка паклаў пакупку на стол. Адрэзаў кавалак селядца, лусту хлеба і ўплятае за абедзве шчакі.

У Паўліка повен рот сліны набегла. Пракаўтнуў, адвярнуўся.

Выйшлі гуляць на двор.

— Ведаеш што, — раптам сказаў Паўлік, — давай селядзец пасадзім. На клумбе. Паглядзіш, які вырасце!

— Гы-гы-гы! Дзе гэта было, каб рыбіны ў зямлі раслі?

— То рыбіны. Яны не салёныя. А селядцы растуць. Хіба ты чуў, каб рыба салёная ў рацэ плавала?

Юрка такога не чуў, але стаяў на сваім:

— Усё роўна не веру.

— Ну і не трэба! Мая цётка ніколі селядцоў не купляе. Сама вырошчвае іх, як бульбу. У яе цэлы агарод такога дабра. А ты... ты — варона недаверлівая!

Хацеў Юрка сказаць сябру што-небудзь абразлівае ў адказ, але перадумаў: пасварышся, а гуляць з кім? Паблізу больш таварышаў няма. I хто ведае: мо праўда, што селядцы можна вырошчваць? Вось бы мама ўзрадавалася!

— Добра. Пасадзім хвосцік.

— Не, — запярэчыў Паўлік, — цэлы трэба. Калі хочаш, каб корч селядцоў вымахаў, не шкадуй аднаго пасадзіць.

Юрка прыкінуў: ад маці, вядома, пападзе. Спачатку. Затое потым...

— Я пайшоў, — насупіўся Паўлік. — Ты, відаць, сёння не выспаўся.

— Чакай. Як твая цётка садзіць: загортвае ў паперу ці не?

— Лепш у паперы. Будуць спакаванымі расці.

Юрка прынёс з дома селядца. Зрабілі на клумбе ямку, паклалі ў яе селядзец, прысыпалі зямлёй. Юрка пабег палівачку шукаць, бо «расаду» ж паліць трэба.

Вярнуўся, а сябра няма.

Юрка старанна паліў сваю пасадку і прысеў адпачыць. А хвілін праз колькі Паўлік зноў з'явіўся.

— Ну, не ўзыходзяць? — пытаецца. А ў самога губы блішчаць, нібы тлушчам памазаныя.

— Хіба пара ўжо?

— Зараз пабачым, — ён памацаў зямлю на клумбе. — Паліваў?

— Ага.

— Малавата. Яшчэ трэба крыху. Юрка пабег па ваду.

Паўлік азірнуўся, дастаў з кішэні пакунак, уторкнуў у зямлю, паперку зверху прадраў.

Вярнуўся Юрка з вадою. Глянуў — аж дух заняло.

— Узыходзяць?!

— А ты думаў! Бачыш, галава з вокам паказаліся.

Юрка запляскаў у далоні.

— Гатунак добры трапіўся… — сказаў Паўлік і дадаў: — Я пайду. А ты пакуль што парастак не чапай. Кволы ён.

Паўлік пайшоў, а Юрка вырашыў асцярожна падматычыць «расаду». Толькі крануў зямлю, як «расада» нахілілася набок, паперка разгарнулася, і з яе… выпала адрэзаная нажом галоўка селядца.

«Агароднік» здзіўлена пазіраў на «расаду». Нарэшце схапіў тое, што засталося ад селядца, шпурнуў у бок Паўлікавага двара і пайшоў дадому.

Давялося расказаць пра ўсё маці.

Мінула некалькі дзён. Ніхто не ўспамінаў пра гэтае здарэнне.

Неяк Юрка выйшаў на двор з лустай хлеба і кавалкам селядца.

Тут якраз Паўлік завітаў. Юрка разламаў лусту на дзве роўныя часткі, падзяліў селядзец і працягнуў сябру.

Паўлік пачырванеў, як памідор.

— Я… я не думаў, што ты паверыш, — збянтэжана вымавіў ён. — Вось грошы. Мама на марожанае дала. Пойдзем і купім селядзец.

— Навошта, — усміхнуўся Юрка. — Лепш усё-такі купіць марожанае. Напалам з'ядзім, добра?

Мікола Янчанка

Адведалі

Любяць хлопцы дзядзьку Васіля. За тое, што заўсёды вітаецца і размаўляе з імі, як з дарослымі, што справамі іх цікавіцца. I хлопцы рады сустрэчы з дзядзькам. Хоць той спачатку і пакепліваў з іх. Сустрэў аднойчы Янку з Антосем і ну іх дакараць:

— Вы навошта ў майго верабейкі пёрка вырвалі?

— Гэта не мы, — пачаў апраўдвацца Янка.

— Чэснае піянерскае! — пакляўся Антось, хоць хадзіў яшчэ ў дзіцячы садок і, вядома, не насіў піянерскага гальштука.

— Як не вы? — усміхнуўся дзядзька. — Хто бегае хутчэй за ўсіх хлапчукоў нашага двара? Значыць, і майго верабейку вы дагналі і пёрка ў яго вырвалі.

I сапраўды, бегаюць яны хутчэй за ўсіх. Таму ціхі Янка хацеў нават папрасіць прабачэння і паабяцаць дзядзьку Васілю не вырываць пёрак у яго вераб'ёў. Ды Антось выручыў:

— Як жа мы дагонім таго вераб'я? У нас жа крыльцаў няма!

— Няўжо няма? — усумніўся дзядзька.

— Няма! — узрадаваўся Янка. — Во, рукі ў нас!

— Тады не вы, — згадзіўся дзядзька Васіль. — Даруйце! Даруйце, хлопцы.

Вось якія размовы былі! Цяпер дзядзька Васіль з іх не смяецца. А сустрэўшы, вітаецца і пытае з усмешкай:

— Ну як жыццё маладое?

— Нішто сабе, — апускае галаву Янка.

— Добрае! — весела адказвае бойкі Антось.

А нядаўна дзядзька Васіль нават папрасіў хлопцаў дапамагчы яму:

— Я без вас, як без рук, хлопцы. Дрэўцы не магу пасадзіць.

— Добра, — кажа Антось, — выручым.

I пайшлі, выручылі. Янка дрэўцы прытрымліваў, пакуль дзядзька Васіль прысыпаў камельчыкі зямлёю. Антось ваду маленькім вядзерцам насіў ды паліваў саджанцы.

I на забавы таксама запрашае хлопцаў дзядзька. У мінулую суботу сонечны дзянёк выдаўся.

— Гайда на рэчку! — кажа дзядзька. — На сонцы пазагараем. А мо і пакупаемся.

— Гайда! — узрадаваліся хлопцы. I пайшлі побач з дзядзькам.

Ішлі, бы вялікія. Як і ён, рукамі размахвалі. Пад крок яго падладжваліся. Прыйшлі да ракі. На сугрэве зацішнае месца выбралі. Скінулі кашулі і загараць пачалі. Пазагаралі — і да рэчкі. Але дзядзька спыніў іх:

— Відаць, купацца яшчэ ранавата. Я, як старэйшы, паспрабую.

I паспрабаваў. Толькі адразу ж з вады выскачыў:

— Халодная! — сказаў ён. — Але праз тыдзень можна будзе і купацца.

Праз тыдзень яны з самай раніцы стаялі ля чацвёртага пад'езда. Дзядзьку Васіля чакалі. Каб наконт прагулкі дамовіцца. Але хутка даведаліся, што дзядзька Васіль хворы.

— Напэўна, той раз прастудзіўся, — здагадаўся Янка.

— Праз нас цяпер чалавек пакутуе, — падтрымаў яго Антось і нечакана прапанаваў: — Зойдзем!

Зайшлі. Ляжыць дзядзька Васіль. Але, убачыўшы хлопцаў, павесялеў:

— Як жыццё маладое?

— Добра! — усклікнулі хлопцы.

— А я от злёг, — паскардзіўся дзядзька. — У горле дзярэ, і кашаль забівае.

Затым ён з цікавасцю слухаў навіны двара і дзіцячага садзіка, пахваліў свісткі, якія хлопцам куплялі.

— Пасвішчыце, мне не шкада, — прапанаваў Антось.

— Лепей вы, хлопцы. А то я закашляюся, — сказаў дзядзька.

Хлопцы і ну старацца. Так засвісталі, што цётка Аліна з кухні прыбегла:

— Што за гармідар?!

— Ніякага гармідару, — супакоіў яе дзядзька. — Проста сябры адведаць мяне прыйшлі.

— Гэта добра! — сказала цётка Аліна. — Бач, і табе лепей стала.

А дзядзьку Васілю сапраўды лепей стала. Ён ад душы засмяяўся, скінуў коўдру і прысеў на ложку. Затым пайшоў на кухню і прынёс хлопцам па цукерцы. На развітанне ж паабяцаў у наступную нядзелю пакатаць іх на лодцы.

— Куды гэта вы збеглі? — накінулася на хлопцаў маці Антося.

— Дзядзьку Васіля адведалі! — у адзін голас адказалі хлопцы і як доказ цукеркі паказалі. — Во!